تاریخنامه اسلام
سال چهارم شماره 1 (پیاپی 7، بهار و تابستان 1401)

ایرانیان پس از صبر و تحمل قرنها حکومت ناعادلانه و طبقاتی ساسانیان، با ورود مسلمانان به شعار مساوات و برابری دل نهادند و اسلام را پذیرفتند. عربهایکه از امویان ناراضی و ناراحت بودند، همراه با خانواده به شرق ایران، دورترین حد قلمرو خلافت، مهاجرت داده شدند تا مقیم شوند. امویان در دوران خود فتوحات زیادی را در ایران و آفریقا به نام خود کرد امارفتار تبعیض گونه حکام اموی و اعتقاد آنها به سیادت عربی موجبات نارضایتی ایرانیان را فراهم آورد؛ از هر قیامی که به مخالفت با امویان یا با شعار الرضا من آل محمد (ص) برپا می شد، حمایت کردندفعالیت سیاسی ایرانیان علیه امویان برای اولین بار در قیام مختار ظاهر شد.بدین منظور پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی در صدد پاسخ به این سوال است که وضعیتسیاسیوفرهنگیایراندرزمانامامسجاد (ع) چگونه بوده است؟ یافته های پژوهش حاکی از آن است که  شرکت ایرانیان در قیام زید بن علی و فعالیت یحیی بن زید و عبدالله بن معاویه در ایران، حکایت از تکامل و تکوین بینش ایرانیان در درک نااهل و نامحرم بودن امویان بر مسند خلافت دارد.نارضایتی مردم ایران و عربهای مهاجر موجب شد خلفای اموی رفتار ستمگرانه را قدری تعدیل نمایند. در اواخر دوره اموی که ضعف بر پیکره خلافت مستولی شده بود. فرصتی برای فعالیتهای فرهنگی ایمه و شیعیان فراهم گردید.

مناسبات مذهبی همواره تابعی از وضعیت سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جامعه است که بر زندگی و حیات جمعی افراد، تعریف جایگاه و روابط دو سویه مردم و حاکمان تاثیرگذر است. ترسیم تصویر تاریخی این مناسبات و تعیین جهات آن در طول تاریخ در ریشه یابی مسایل فرقه ایی و تقابل و تعاملات مذهبی یک منطقه موثر خواهد بود. در همین راستا با توجه به جایگاه بغداد در طول تاریخ اسلام و تاثیر اوضاع فرهنگی اجتماعی آن بر کل جهان اسلام پژوهش حاضر در نظر دارد با روش توصیفی تحلیلی به این پرسش پاسخ  گوید: که در بغداد قرن چهارم که زمان اوج گیری تضارب آراء در شهر بغداد بوده است مناسبات مذهبی شیعیان و اهل سنت چگونه بوده است ؟ علل و عوامل این جهت گیری در روابط مذهبی چه بوده است؟ یافته های پژوهش حاکی از آن است که عدم ثبات سیاسی، تند روی خواص وتعصب عوام در مذهب به این مناسبات سمت و سوی تقابلی داده استو رویکرد تقابلی از بغداد به سایر شهرها نیز سرایت کرده و به تبع این منازعات ویرانی، جنگ داخلی، کشتار، فقر و مواردی مانند آن وضعیت اجتماعی و فرهنگی جهان اسلام را متاثر ساخته است

در این تحقیق تلاش شده؛ تا شخیت جناب زهیر بن قین از زاویه های مختلفی چون؛ اعتقادات ،  مبارزات، شجاعت، فداکاری در صدر اسلام ودرقیام خونین وتاریخی امام حسین (ع) درکربلا مورد بحث، تجزیه وتحلیل قرار گیرد . چرا که یاران ایثارگر امام حسین (ع) در کربلا افرادی با ایمانی راسخ هستند که در شرایطی بسیار سخت دست از یاری امام زمانشان نکشیدند والگوی آیندگان گردیدند. در این میان زهیربن قین که ازشخصیت های محبوب قیام عاشورا است؛ در نگاشته های تاریخی ،قبل از قیام عاشورا دوراز اهل بیت معرفی شده است.محققبادلایل وشواهد موثق با روش تحلیلی -توصیفی و با داده های کتابخانه ای  ثابت کرده است که پیش از قیام عاشورا یک مومن وشیعه واقعی امیر المومنین علی (ع) واولاد اوبوده است  واتهام عثمانی بودن ایشان را رد کرده است. پژوهشگر، نحوه ی پیوستن زهیر به کاروان امام حسین (ع) وخطبه های او درمیدان رزم، دربرابر سپاه یزید و چگونگی جنگ ونبرد زهیر به خاطر دفاع از اهل بیت پیامبر (ص) کیفیت شهادت او راتجزیه وتحلیل کرده است وسابقه ارتباط وارادت زهیربه خاندان علی (ع) واولادش را به شکل مستند ثابت کرده است. همچنین نویسنده  دید گاه های امام حسن عسکری (ع) وامام زمان (ع) وامام حسین (ع)، راجع به اعتقاد وشخصیت زهیر را با اسفاده ازمنابع موثق ومعتبر بیان کرده است.

جایگاه برجسته ام سلمه در میان همسران پیامبر (ص) او را در موقعیتی قرار داده است که پس از از خدیجه (س) برترین همسر رسول خدا محسوب می شود. بنابراین عملکرد، مواضع و سلوک سیاسی و اجتماعی او حتی پس از پیامبر نیز می تواند به عنوان الگویی شایسته مطرح شود. حال با توجه به این مساله بررسی موضع گیری های او در قبال مسایل نوظهور جهان اسلام و چگونگی روابط او با خاندان عصمت و طهارت پس ار رحلت پیامبر (ص) حایز اهمیت است. بنابراین پژوهش حاضر در نظر دارد با روش توصیفی تحلیلی به این سوالات پاسخ گوید که مواضع سیاسی ام سلمه در مواجهه با سیاستهای هیات حاکمه در قبال اهل بیت چگونه بوده است؟ یافته های پژوهش حاضر حاکی از آن است  که ام سلمه پس از واقعه سقیفه پیوسته وفاداری خود را به امام علی (ع) و حضرت زهرا (س) و فرزندان او نشان می داد و در بیان فضیلت های علی (ع) و توجه دادن مردم به ولایت وی بسیار کوشید. روشنگری های ام سلمه در پی رحلت پیامبر (ص) در حمایت از علی (ع) بر پایه وصایای رسول خدا (ص) بود. موضع گیری و شهادت او به نفع حضرت زهرا (س) در جریان فدک موجب قطع مقرری او از بیت المال شد